Afili Sözlük-37

Kıtipiyoz: Bayağı, değersiz, kötü

Afili Sözlük-36

Vakar: Ağırbaşlılık

Afili Sözlük-35

Gerontokrasi: Yaşlışarın yönetmesi

Afili Sözlük-34

  

Netameli: Tekin olmayan

Afili Sözlük-33

İtminan: İç huzuru, tatmin olnuşluk

Afili Sözlük - 32

Kalender: Alçak gönüllü, gönül eri

"Aldırma be kalender, bu da geçer."-Cem Karaca

Muhatapsız Tiratlar-11

Bencillik, karakterin olgunlaşmadığının sarih bir göstergesi ve tedavisi güç bir hastalıktır. Zira bencil insanın bencilliği, bir karakter defosu olan bencilliğini yenmesindeki en büyük engeldir.

T.

Yerküre Sahne-23 / Wind River

Başrollerini Jeremy Renner ve Elizabeth Olsen’in paylaştığı 2017 yapımı Wind River (Türkiye’de yayınlanan ismi ile: Kardaki İzler) ıssız bir yerleşkede işlenen bir cinayeti ve cinayet zanlılarının yerel ve federal polis tarafından bulunmaya çalışılmasını konu ediniyor. 

Filmin senaristi ve yönetmeni olan Taylor Sheridan’ın senaryosu ile fark yaratamadığını ancak başarılı bir yönetmenlik ortaya koyduğunu düşünüyorum.

Ayrıca dikkat çekici bir hikâyesi olan Wind River’ın bir suç filmi olarak klişelerden beslenmesi sebebiyle bir dram filmi olarak zayıf kalan anlatımı, yavan oyunculuklar ve zorlama diyaloglar barındırması sebebiyle çok daha vurucu, yürek burkucu, etkileyici ve ölümsüz bir yapım olabilme fırsatını kaçırdığı söylenebilir. 

Ancak iz bırakan, unutulmaz bir yapıt olmasa da kadrajına Kızılderililer özelinde toplumdan izole edilen, ötekileştirilen, unutulan, yazgılarına terk edilen insanları alması, insanoğlunun en temel vasfı olan “insanlık” üzerine düşündürmesi, eşitlik ve fırsat eşitliği kavramlarını sorgulatması ve önermesi ile toplumsal farkındalık oluşturmayı amaçlaması filmi kanımca izlemeye değer kılıyor. Ayrıca barındırdığı harika kar manzaraları ile seyircinin iliklerine işleyen kış atmosferi, tansiyonun yükseldiği sahnelerdeki çekiciliği ve başarılı müzikleri de filmi güzelleştiriyor.

Son olarak 7 puan verdiğim filmden not edilmeye değer alıntılar:

"Düşlerimdeki dünyada bir çayır var. Rüzgar ağaçların dallarını dans ettiriyor. Gölün üzerine ışık haleleri düşüyor. Ağaçlar uzun, büyük ve yalnız… Altındaki toprağı gölgeliyor. Sevdiğim her şeyin olduğu bu yerin ortasında, senin olduğun bütün anıları saklayacağım. Senin seven gözlerinden uzak bir şekilde gerçek dünyanın çamurunda donduğumda ise bu dünyaya dönüp gözlerimi kapatıp seni tanımanın sade mükemmelliğiyle kendimi avutacağım."

"-Milyonerlerle iş yapacak demek.

+Bence milyarderler milyonerleri yıllar önce sindirdi."

"-Çok sinirliyim, tüm dünya ile kavga etmek istiyorum. Bunun nasıl bir his olduğunu biliyor musun?

+Biliyorum. Ama ben o hisle kavga etmeye karar verdim. Çünkü dünyanın kazanacağından korktum."

"Burada şansa yer yok.  Şans şehirlerde olur. Burada ona yer yok. Otobüsün çarpıp çarpmaması şans olur. Bankanın soyulup soyulmaması şans olur. Şans, karşıdan karşıya geçerken birinin cep telefonundadır. Kazanıp ya da kaybetmek şanstır. Burada ya hayatta kalırsın ya teslim olursun. Nokta. Bu da senin gücüne ve iradene bağlıdır. Kurtlar şansız geyikleri avlamaz, zayıf olanları avlarlar."  

Bak Ne Demişler-20

“Son ırmak kuruduğunda, son ağaç yok olduğunda, son balık öldüğünde; beyaz adam paranın yenmeyen bir şey olduğunu anlayacak.”

- Kızılderili Atasözü

Yerküre Sahne-22 / Gelin-Düğün-Diyet

Yönetmenliğini Lütfi Ömer Akad'ın yaptığı ve "Göç Üçlemesi" olarak da isimlendirilen Gelin (1973), Düğün (1973) ve Diyet (1974) filmleri kırsal kesimden büyük şehre göç eden ailelerin ayakta kalma, statülerini bulma ve var olma çabalarını konu ediniyor.

"Ustası olmayan usta" olarak da tanınan Lütfi Ömer Akad'ın olgun, özgün, toplumcu, ulusal, geleneklerden faydalanan ve gelenekleri konu edinen sinema anlayışının birer yansıması olan bu eserler Türk Sinemasının ilk üçlemesi ve usta yönetmenin de uzun metrajlı son üç filmi olma özelliğine sahip.

Üç filmin de görüntü yönetmenliğini yapan Gani Turanlı'nın etkisi ve yardımlarıyla, kameranın büyük ölçüde sabit tutulduğu ve yavaş hareket ettirildiği, merceklerin özenle seçildiği, kadrajın, ışığın ve çekim açılarının doğru bir şekilde ayarlandığı, samimi diyalogların yer aldığı filmlerde hem sinematografik açıdan çok büyük bir başarı ortaya konuyor hem de konusu itibariyle toplumcu olan filmler gerçekçi bir üslupla toplumla buluşturuluyor.

Üçlemenin tümünde başrol oyuncusu olan Hülya Koçyiğit'e Gelin'de Ali Şen, Aliye Rona, Kahraman Kıral, Kamran Usluer; Düğün'de Ahmet Mekin, Erol Günaydın; Diyet'de Hakan Balamir, Erol Taş gibi usta oyuncular eşlik ediyor.

Her birinde taşradan İstanbul'a göç eden farklı bir ailenin anlatıldığı filmler topluma ayna tutuyor, dönemi ve dönemin sorunlarını seyirciyle buluşturuyor. Filmlerde, göç eden ailelerin ve fertlerinin büyük şehre ve şehir düzenine tutunma çabaları, açgözlülük ve para kazanma hırsıyla kapitalist çarka kendilerini kaptırmaları, istihdam edinme ve iş bulma problemleri, sınıf atlama mücadeleleri, ahlaki değerlerini zamanla yitirmeleri, feodal ve ataerkil aile yapısını devam ettirmeleri, gelenek ve göreneğin dönüşümü ile lümpenleşmeleri ile eğitimsizlik, ayıp, töre gibi kavramlarla şekillenmiş örf adet temelli cehalet, geçim derdi, kız çocuklarının evlendirilmesi, sınıf ve statü ayrılıkları, iş ve çalışma güvenliğini sağlamayan ve işçilerin sendikalaşma haklarını kullanmalarına engel olan işverenler, emek sömürüsü, mobbing, fakirlik gibi çeşitli sorunlar Akad'ın gözünden Akad'ın yorumu ile seyirciyle buluşturuluyor. 

Bir belgesel gibi tarihe not düşen bu eserler, bize geçmişimizi ve bugünümüzü kıyaslama imkanı sağlıyor. Bir yandan kırk yıldan fazla bir süre önce sinema dili ile anlatılan ve vurgulanan bu toplumsal sorunların önemli bir kısmının günümüzde dahi güncelliğini koruduğunu, tam anlamıyla çözümlenemediğini görüyor ve üzülüyor bir yandan da sinema ve diğer sanat dallarının varlığı ile daha bilinçli hayatların ve daha güzel bir dünyanın mümkün olduğuna olan inancımızı tazeliyoruz.

Son olarak sinemamızın en değerli eserlerinden olduğunu düşündüğüm Göç Üçlemesi'ne 7.7 puan veriyorum.  

Bak Ne Demişler-19

“Dünyanın en büyük sorunu; akıllılar hep kuşku içindeyken aptalların küstahça kendilerinden emin olmalarıdır.”

-Bertrand Russell

Afili Sözlük-31

Hissikablelvuku: Önsezi, içe doğma

"Kâmil o adamlardan biridir ki hayatının her anında harikulade bir vakıanın hissikablelvukuunu taşır. Her adımında başına mühim bir şey geleceğini hisseder."

-Peyami Safa

Yerküre Sahne-21 / Band of Brothers

Tarihçi Stephen Ambrose tarafından yazılan aynı adlı romandan uyarlanan Band of Brothers; II. Dünya Savaşı esnasında, öncelikle Georgia'daki Toccoa Kampında askeri eğitim alan, ardından Market Garden Harekâtı, Normandiya Çıkarması ve Bastogne Savaşı'na iştirak eden ve savaş sona erene kadar müteşekkil olan Amerikan Ordusu'nun 506'ncı Alayı'nın 101'inci Hava Gücü'ne bağlı Easy Bölüğü askerlerini konu ediniyor.

2001 yılında yayınlanan ve o zamana kadarki en pahalı TV yapımı olan 10 bölümlük bu mini dizinin yapımcılığını Tom Hanks ve Steven Spielberg üstleniyor. 

Flashback, iç ses ve dış ses anlatıcı kullanımı gibi çeşitli anlatım teknikleriyle zenginleşen ve kronolojik olarak adım adım ilerleyen ve her bir bölümü film tadında olan dizinin hemen hemen her bölümünün yönetmen koltuğunda farklı bir isim oturuyor.

Öne çıkan bazı karakterler olmakla beraber genel anlamda tek bir oyuncu sivrilmiyor ve dizi her bölümde farklı bir karaktere odaklanarak ilerliyor. Damian Lewis, Michael Fassbender, Tom Hardy, David Schwimmer gibi yıldız isimlerin de yer aldığı zengin oyuncu kadrosunun tamamı kusursuz bir performans sergiliyor. 

Ayrıca her bir bölümün, hikayesi anlatılan Easy Bölüğünden hayatta kalan askerlerin sesleri titreyerek, gözleri dolarak savaşı ve anılarını anlattığı röportajlardan kesitlerle başlaması, dizinin etkileyiciliğini büyük ölçüde arttırıyor.

Özellikle diyaloglardaki samimiyet ile zenginleşen senaryosu da çok başarılı olan dizinin en başarılı ve etkileyici kısmının ise sinematografisi olduğunu düşünüyorum. Prodüksiyonuna büyük paraların harcandığı ve büyük isimlerin elinden çıktığı her bir karesinden belli olan yapımda çok başarılı ses, görüntü ve sanat yönetmenliği ile çatışmanın, soğuğun, gürültünün, sessizliğin, acının, korkunun doğrudan seyirciye hissettirildiği gerçekçi bir atmosfer kurgulanıyor. 

Tüm bu teknik başarılarının yanında gerçek hikayeler anlatılsa ve hatta hikayesi anlatılan kişilerin anılarına yer verilse de Band of Brothers'da olaylara tek taraflı bakıldığı ve yayınlandığı dönemin siyasal koşullarıyla birlikte değerlendirildiğinde propaganda rüzgarı estiği görülüyor. Ancak gerek tarih biliminin doğasından kaynaklanan nesnellikten uzaklaşmaya müsait hali gerek sanatçının sanatını ortaya koymadaki özgürlüğü ve serbestisiyle beraber düşünüldüğünde eser niye daha objektif değil diye eleştirmenin de çok doğru olmayacağını düşünüyorum. 

Ancak subjektif bir değerlendirme yapacak olursam, dizinin tüm bölümlerini izlediğimde; kardeşlik, fedakarlık gibi duyguları işlese ve hatta "biz ne için savaşıyoruz?" gibi sorular sorsa da acıların, kederlerin ve hatta savaşın anlamsızlığının bile önünde olan kahramanlık duygusu vurgusu ile bende savaşın yüceltildiği hissi uyandı. Üst perdeden böyle bir ifade hiç bir zaman dillendirilmese de alt metin olarak bu duygunun seyirciye geçirilmek istendiğini düşündüm. Vatanı için gözünü kırpmadan hayatını ortaya koyan insanların takdir edilmesi ve yüceltilmesi gerektiğine gönülden inanıyorum, fakat devletler arasındaki ilişkilerde sorunların çözümsüz kalması halinde uluslararası hukukun gösterdiği son adres olan savaşın ise bir olgu olarak yüceltilecek bir tarafı olmadığını düşünüyorum.

Sonuç olarak Band of Brothers'da sinemacılık tekniği adına pek çok unsurun mükemmele yakın bir seviyede olduğunu düşünüyor ve bu başarılı mini diziye 8,5 puan veriyorum.

Alıntılar:

"Ateş edemedin çünkü umudun vardı. sahip olman gereken tek umut, zaten çoktan öldüğünü kabul etmektir. Bunu ne kadar erken kabul edersen, o kadar çabuk bir askerin davranması gerektiği gibi davranmaya başlarsın. Acımasız, şefkatsiz, vicdansız. Bütün savaş buna bağlıdır." 

“Rütbeye selam veriyoruz, adama değil.”

“Neden gönüllü oldular biliyor musun? İşler kötüye gidince en iyi adamlarla beraber olabilsinler diye...”

“Yanlış kararlar aldığı için kötü değildi. Hiç karar almadığı için kötüydü.”

"Hayat standartları yükseliyor, gece kulüpleri artıyordu. Miami sahili o kadar kalabalıktı ki otel odası bulmanız imkansızdı. Normandiya, Bastogne ya da Haguenau gibi yerlerde bulunmayanlar askerlerin korku, acı ve kan içinde ödediği bedeli bilebilir miydi? Biz burada savaşırken onlar evlerinde hiçbir şey olmamış gibi eğleniyorlardı ve savaşın nasıl bir şey olduğunu asla bilemeyecekler."

"Tanrım lütfen bana dinleyeceğim gibi dinlenmek, anlayacağım gibi anlaşılmak ve seveceğim gibi sevilmeyi bahşet.”

"Genç teğmenin ailesine bir mektup gidecek. Onun kahramanca savaşırken vatanına hizmet etmek için cesurca hayatını feda ettiğini yazacaklar. Ama gerçek bu değil. Teğmen bir odada, çığlık atarak korku içinde ölmüştü ve bunu kimse bilmeyecekti."

Bak Ne Demişler-18

"Bir insanın akıllı davranması için üç yol vardır: Birincisi, iyi düşünmektir. Bu en soylusudur. İkincisi, taklit etmektir. Bu en kolayıdır. Üçüncüsü, denemiş olmaktır. Bu en acısıdır."
-Konfüçyüs

Yerküre Sahne-20 / The Wire

2002-2008 yılları arasında HBO kanalında yayınlanan The Wire, Birleşik Devletlerin Maryland Eyaleti Baltimore Şehrindeki bir uyuşturucu çetesi ile polis arasındaki kovalamacayı konu ediniyor.

Oyuncu kadrosunda Dominic West, Idris Elba, Wendell Pierce, Michael K. Williams, Lance Reddick gibi isimlerin yer aldığı 60 bölümlük dizide oyuncular ve ana tema değişmese de hikaye; her sezon emniyet, yargı, siyaset, eğitim, basın, sendika camiası gibi farklı toplumsal alanları merkezine alarak ilerliyor.

Diğer bütün detaylarında olduğu gibi konusu ve olay örgüsündeki gerçekçilik ile televizyon tarihinin en kaliteli yapımlarından biri -kimi otoritelere göre en iyisi- olan The Wire çıtayı başka hiçbir yapım tarafından ulaşılamamış bir seviyeye yükseltiyor. Olağanüstü, tesadüfi, zorlama, tek bir sahnenin dahi bulunmadığı dizideki bu inanılmaz gerçekçilik uzun yıllar Baltimore Sun gazetesinde polis muhabiri olarak çalışan David Simon’ın dizinin yapımcılığını ve senaristliğini üstlenmesinden kaynaklanıyor.

Gazetecilik tecrübesine Baltimore gözlemlerini ekleyen Simon sanki bir diziyi değil de belgeseli seyirciyle buluşturuyor.  Dolayısı ile bu sosyolojik misyonu ile The Wire’ın suçla mücadele, bürokrasiyi tanıma ve anlama, yargının üstünlüğü ve hukuku dolaşanlar hakkında fikir edinme gibi konular ve suçun tam anlamıyla önlenememesi, herkesin yararına gözüken faaliyetlerin sürekli engellerle karşılaşması gibi pek çok sorun hakkında ilgilisine ders diye izletilebileceği gönül rahatlığıyla söylenebilir.  

Ayrıca Maryland/Baltimore özelinde ABD yönetim yapısı, hukuku, eğimi, medyası, siyaseti üzerinden Amerikan Rüyasına sert bir sistem eleştirisi yapılıyor. Bu eleştiriyi yaparken diğer herkes kadar politikacılara da dokundurmasına rağmen dizinin en büyük hayranlarından birinin iki dönem ABD Başkanlığı yapan Barack Obama olması dizinin gerçekçiliğini ve tutarlılığını anlamak adına büyük anlam ifade ediyor.

Aslında dizide ele alınan meselenin sadece ABD’nin bir şehri ya da ABD’den ibaret olduğunu söylemek de yanlış olacaktır. Dizi işlediği evrensel konularla bir toplum olarak insanlığa ayna tutuyor. Hem varoşların, gettoların, suçun olduğu tüm sokaklar ve ince hesapların yapıldığı tüm düzenleri anlatıyor hem de insanların nasıl manipüle edildiğini, o hep gözden kaçan büyük resmin nasıl oluştuğunu, madalyonun öteki yüzünde neler olduğunu görmenizi sağlıyor.

Konunun kaya gibi sağlamlığının yanı sıra gerçekçilik, doğallık ve samimiyet dizinin her detayında göze çarpıyor. Örneğin günlük hayatta olmayan sesler diziye mümkün olduğunca hiç dahil edilmemeye çalışılıyor ve korna sesi, siren sesi, gece kulübünde çalan müzik, sokaktaki konuşmalar gibi doğal seslerin dışında hemen hemen hiçbir müzik ve ses kullanılmıyor.

Bununla beraber kadrosunda yıldız olarak nitelendirilecek hiçbir oyuncu olmasa da oyunculukta zirveye ulaşılıyor. Kalabalık sayılacak kadrosundaki her bir aktör ve aktris işini harika yapıyor. Başrol oyuncusunun olmadığı dizide herkes rollerini değil de gerçekten kendi mesleklerini icra edercesine, oyuncu olduklarına inanmak istemeyeceğiniz kadar iyi bir iş çıkarıyor. Örneğin onlarca sahnede çocuk oyuncular yer alıyor ama hiçbirinin oyunculuğu sırıtmıyor, hiç biri size yapmacık gelmiyor. Oyunculuklardaki bu gerçekçiliği bir yerden sonra sadece takdir etmiyor yakalanan bu eşiğe hayret ediyorsunuz. Ancak oyunculardan bir kısmının gerçekten uyuşturucu kullananlar, suç işleyenler, sokak geçmişi olanlardan oluştuğunu öğrendiğinizde bu samimiyeti biraz anlamlandırabiliyorsunuz.

Başarılı olay örgüsü ve oyunculuklarla doğru orantılı olarak karakter gelişimi de çok başarılı şekilde ele alınıyor. İlk sezondan son sezona kadar gözlemlediğiniz karakterin acılarını, problemlerini tıpkı bir arkadaşınızı anlar gibi anlıyor neşesine, hayallerine ortak oluyorsunuz. Ayrıca birden fazla sivrilen karakter var ve hiç biri mükemmel değil. Ön plandaki karakter mükemmel işer yapıp seyirciyi hayran bırakıp sonra hiç beklenmedik hatalar yapabiliyor. Yani dizide tıpkı gerçek hayattaki gibi iyilerin mutlak iyi, kötülerin mutlak kötü olmadığı bir dünya inşa ediliyor. 

Ve nihai olarak çok başarılı ilerleyen dizi finaliyle de sizi hayal kırıklığına uğratmıyor bilakis satır aralarında gizli mesajını tabiri caizse sesli bir şekilde haykırarak izleyiciye veda ediyor. Ki zaten The Wire’ı en önemli kılan unsurlardan biri de anlatım tekniği, senaryosu, çekimleri ve oyunculuklar gibi teknik başarılarının yanı sıra etkili ve çarpıcı bir önermesinin olması. Dolayısı ile dizi bittiğinde sadece sinemacılık ya da televizyonculuk anlamında çok başarılı bir eser seyretmiş olmuyor belki hayatınızı etkileyebilecek bir ders, ufuk, vizyon ve bakış açısı kazanıyorsunuz.

Son olarak bana hakkında bu kadar kelam ettiren The Wire’a 9.1 puan veriyor ve bu efsane diziyi efsaneleştiren bir diğer öge olan derin ve unutulmaz repliklerini not ediyorum.

“Dünyada bedavadan daha pahalı bir şey yoktur.”

“Hayat nedir bilir misin? Hayat, hiçbir zaman gelmeyecek anları beklediğin şeydir.”

“Bırak gerçek seni özgür kılsın.”

“Paranın sahibi olmaz, sadece harcayanı olur.”

“Akıllı bir adam suyu geçmeyi öğrenene kadar köprüleri yıkmaz.”

“Yalan büyüdükçe, inananı daha çok olur.”

“-Uyuşturucu savaşında ayrı ayrı vahşet vakalarıyla uğraşıyoruz.

+Kızım buna savaş diyemezsin.

-Nedenmiş?

+Savaşların sonu olur.”

“-Eğer oynamazsan kaybetmezsin.

+Ben hep oynamazsan kazanamazsın diye duymuştum.

-Bu hileli bir oyun. Eğer oynamazsan kaybetmezsin.”

“Bu adaletle ilgili değil, parayla ilgili.”

“Bu şehirde seçim kampanyası posterleri ile suçlu fotoğrafları arasında ince bir çizgi var.”

“Uyuşturucu kovalarsan uyuşturucu yakalarsın. Ama parayı kovalarsan işin ucunun nereye gideceğini bilemezsin.”

“Bu doğanın gücü. Her kim olursan ol rüzgarlı bir günde yapraklar uçuşur.”

 “Bütün gününü yavru köpeklerle yuvarlanarak geçirirsen gece olduğunda kurtlarla nasıl dans edersin?”

“-Kim kazanıyor?

+Kimse kazanmaz. Sadece bir taraf yavaşça kaybeder.”

“Temiz bir masa hasta bir ruhun işaretidir.”

 “-Eğilmeyen dal kırılır.

+Çok fazla eğiliyorsan zaten kırılmışsın demektir.”

“Beni bu iş için doğru kişi yapan şeyler belki de beni diğer her şey için kötü yapan şeylerdir.”

“-Şu çocuk hakkında ne düşünüyorsun?

+Oldukça zayıf.

-Hayır, zayıf değil. Bu, onun başlangıç noktası.”

“-Ahlak nedir bilmezsin, değil mi? Şiddet ve uyuşturucu ticaretinin kötülüğüyle besleniyorsun. Şehrimizin kanını emenlerden çalıyorsun. Bu kenelerden besleniyorsun.

+Tıpkı senin gibi.

-Anlamadım?

+Bende silah var, sende evrak çantası. Bunların hepsi aynı oyunun bir parçası değil mi?”

“-Oyun değişti.

+Oyun aynı. Sadece daha şiddetli oldu.”